Dễ tìm, dễ mua, cùng vô số thông điệp có cánh, thực phẩm chức năng thời gian gần đây đã trở thành một sản phẩm phổ biến trong kệ thuốc của mỗi nhà. Tuy nhiên, độ phổ biến của những loại “thuốc tăng lực” này cũng tỉ lệ thuận với sự ngộ nhận của không ít người dùng. Không phải ai cũng hiểu rõ tính năng, thành phần của các sản phẩm hỗ trợ này, khiến việc sử dụng chúng vừa tốn kém, mà chưa chắc đã đem lại hiệu quả cho cơ thể.  

(Thực phẩm cung cấp chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể)

 

 

Nhu cầu có thực

Với tốc độ phát triển kinh tế ổn định và chất lượng cuộc sống được nâng cao, nhu cầu chăm sóc sức khỏe của người Việt có sự gia tăng đáng kể. Trong vòng một thập kỷ, mức chi cho những dịch vụ y tế tư nhân tăng hơn 241%. Khi so sánh giữa tương quan thu nhập và mức chi cho y tế của các nước Đông Nam Á, người Việt có tỉ lệ chi cao nhất, với chi phí chăm sóc sức khỏe chiếm tới 7,1% GDP. Đây là một tỉ lệ khá cao khi so sánh với các nước phát triển hơn như Thái Lan (4,1%), Singapore (4,9%), Malaysia (4,2%), hay Philippines (4,7%). 

 

Theo ước tính, trong giai đoạn 2014–2020, số lượng người có thu nhập trung bình-cao của Việt Nam sẽ nhân đôi. Với khả năng chi trả và ý thức về sức khoẻ ngày càng cao, mọi người tìm đến các loại thực phẩm chức năng giúp bồi bổ sức khỏe, ngăn ngừa bệnh tật, và nâng cao tuổi thọ. Nếu năm 2013, chỉ có hơn 6.800 sản phẩm thực phẩm chức năng được lưu hành thì hiện nay con số này đã tăng lên tới hơn 20.000.

 

 

Thuốc bổ: Uống cho an tâm

Không riêng gì người bệnh, rất nhiều người trong chúng ta cũng chọn thực phẩm chức năng với hy vọng cải thiện sức khỏe và ngoại hình. Năm 2016, tại thị trường Việt Nam, các sản phẩm thực phẩm chức năng giúp cải thiện sức khoẻ tổng quát được nhiều người tiêu dùng tìm mua nhất, chiếm 39,4% thị phần, theo sau đó là các sản phẩm cải thiện sắc đẹp chiếm 18% thị phần, sản phẩm cải thiện trí nhớ 15,6% thị phần.

 

Với suy nghĩ “không bổ ngang cũng bổ dọc”, nhiều người dùng thực phẩm chức năng một cách vô tội vạ. Một số người với lối sống không khoa học như lười tập thể dục thể thao hay thường xuyên sử dụng rượu bia cũng tìm đến các chế phẩm này như một cách chữa cháy.

 

 

 

Uống thuốc thay cơm?

Thực phẩm chức năng được định nghĩa là các sản phẩm dùng để bổ sung dinh dưỡng. Tuy nhiên, do nhu cầu dinh dưỡng của mỗi người đều khác nhau, ngay cả với các sản phẩm được quảng cáo có thể dùng mỗi ngày như vitamin tổng hợp và viên dầu cá, ta cũng nên cân nhắc kỹ lưỡng trước khi sử dụng. 

 

1. Vitamin tổng hợp

Nếu so về độ phổ biến, có thể xem vitamin tổng hợp là ngôi sao của thế giới thực phẩm chức năng. Nhiều trường hợp, người dùng còn “thần tượng” sản phẩm này tới mức cho rằng chúng có thể thay thế rau xanh và trái cây trong bữa ăn hàng ngày.

 

 

 

 

Ta có thể dễ dàng thấy vitamin tổng hợp đã vượt quá nhu cầu hằng ngày của cơ thể. Đây là chưa tính đến lượng vi chất trong bữa ăn hàng ngày. Đối với sự thừa chất này, nhẹ nhất, cơ thể phải làm việc cật lực hơn để đào thải. Nặng hơn, chúng có thể gây ra những tác dụng không mong muốn.

 

Cụ thể, quá nhiều vitamin A sẽ gây chóng mặt, đau đầu, tiêu chảy, hay suy thận. Tương tự, quá nhiều vitamin C hay kẽm thể dẫn đến tình trạng buồn nôn, tiêu chảy, hay đau dạ dày. Vì vậy, nếu bạn đang muốn bổ sung thêm các loại vitamin, tốt nhất là tham khảo ý kiến của bác sĩ để tìm ra lựa chọn phù hợp nhất với thể trạng và độ tuổi của bản thân.

 

Đối với người khoẻ mạnh, cơ thể chỉ cần một lượng nhỏ vi chất mỗi ngày thông qua chế độ ăn uống đa dạng, đầy đủ các nhóm chất. Thực ra bạn không phải nhẩm tính lượng vi chất mỗi bữa ăn mà chỉ cần cố gắng duy trì hàm lượng tương đối như sau: rau và trái cây chiếm ½ khẩu phần, ngũ cốc ¼ khẩu phần, các nguồn đạm chiếm ¼ khẩu phần còn lại. Đây đã là một chế độ ăn cân bằng và đảm bảo dưỡng chất cho cơ thể.

 

(Sự thật về dầu cá đối với sức khỏe)

 

2. Viên dầu cá

Omega-3 là tên gọi chung của nhóm axít béo thiết yếu cho cơ thể, trong đó có DHA và EPA. Đối với một người lớn, ta có thể ăn bổ sung các thực phẩm với với hàm lượng omega-3 cao trong bữa ăn từ:

 

• Cá và hải sản: cá hồi, cá trích, cá ngừ, cá mòi
• Các loại hạt: hạt chia, hạt lanh, hạt óc chó
• Dầu thực vật: dầu đậu nành, dầu hạt lanh, dầu hạt cải
• Một số loại thực phẩm khác: trứng, sữa, ức gà, đậu hũ

 

(Thực phẩm bổ sung omega-3)

 

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng omega-3 giúp sáng mắt, bổ não, giúp hệ tim mạch hoạt động tốt hơn, và còn có thể chống trầm cảm. Các chuyên gia sức khỏe khuyên ta nên ăn các loại cá trên ít nhất 2 lần trong tuần. Ngoài ra, nhiều người còn chọn cách bổ sung omega-3 qua thực phẩm chức năng.

 

 

 

Với một số trường hợp đặc biệt như bệnh nhân mắc bệnh tim mạch, trầm cảm, bác sĩ có thể kê đơn dầu cá hàng ngày để giảm triệu chứng bệnh. Để biết lượng cần thiết và phù hợp cho cơ thể, cách tốt nhất là bạn tới gặp chuyên gia sức khoẻ để được tư vấn chuẩn xác.

 

Mặt khác, theo The New York Times, đối với những người có nguy cơ cao, không có bằng chứng chắc chắn về việc viên dầu cá làm giảm tỷ lệ đau tim và đột quỵ. Trong hơn 24 nghiên cứu diễn ra từ năm 2005 đến 2012, chỉ có 2 nghiên cứu cho thấy dầu cá thực sự có tác dụng.

 

Ngoài ra, việc sử dụng viên dầu cá không phù hợp với thể trạng cũng có thế gây nên một số tác dụng phụ. Trợ thủ giúp bạn sáng mắt, bổ não sẽ trở mặt thành “kẻ thù” mang đến cho bạn hơi thở khó chịu, tức bụng, hoặc có khi là buồn nôn. 

 

 

Nguy cơ tiềm ẩn

Thực phẩm chức năng được quảng cáo rầm rộ với những thông tin phóng đại, lập lờ, cùng những lời hứa hẹn cải thiện sức khỏe khó có thể kiểm chứng. Đây cũng là lĩnh vực kinh doanh siêu lợi nhuận với giá thành các sản phẩm không hề rẻ; nên cũng không tránh khỏi những sản phẩm kém chất lượng, không rõ nguồn gốc hay thậm chí là hàng giả, hàng nhái nhan nhản trên thị trường. 

 

Khác với nhiều loại thuốc, ta có thể tìm mua thực phẩm chức năng một cách dễ dàng mà không cần đơn của bác sĩ. Ngoài nguy cơ quá liều, các loại thực phẩm bổ sung này có thể tương tác với các loại thuốc mà ta đang dùng, gây cản trở hoặc tăng cường dược học của những hoá phẩm này. 

 

Sự kết hợp của aspirin và vitamin E, hai chất có khả năng làm loãng máu, có nguy cơ khiến bạn dễ chảy máu và làm vết thương lâu lành. Thuốc bổ sung sắt có thể làm giảm hấp thụ kháng sinh. Những bệnh nhân đang điều trị mụn trứng cá với isotretinoin hay các dẫn xuất khác của vitamin A nên cẩn trọng với các loại thuốc bổ sung loại vitamin này. Đối với viên dầu cá, người ta đã ghi nhận một vài trường hợp trong đó việc dùng loại thực phẩm chức năng này cùng các loại thuốc hạ huyết áp có thể làm huyết áp tụt nhanh.

 

Vì vậy, trước khi dùng bất cứ loại thực phẩm chức năng nào, hãy thảo luận với bác sĩ về thể trạng, tình trạng bệnh lý, những loại dược phẩm bạn đang dùng, và những tương tác thuốc có thể xảy ra.

 

Sức khỏe bắt đầu từ bữa ăn

Mặc dù vậy, không thể phủ nhận giá trị thực phẩm chức năng như vitamin tổng hợp và viên dầu cá với những đối tượng nhất định, nhưng chức năng chính của chúng vẫn là lấp đầy những thiếu hụt dinh dưỡng nhỏ. Đây là các sản phẩm bổ sung vi chất, chứ không thể thay thế hoàn toàn cho bữa ăn hàng ngày, hay chế độ ăn uống lành mạnh.

 

Thực phẩm tự nhiên có những giá trị dinh dưỡng mà các loại thuốc tổng hợp khó mà sánh được. Rau xanh và trái cây chứa vitamin và khoáng chất ở dạng tự nhiên, đã được hệ tiêu hoá của chúng ta thích nghi qua hàng nghìn năm. Tương tự, so với viên dầu cá, cá tươi có chứa một lượng lớn các chất khác như protein, selen, vitamin D, và các axít béo khác ở dạng liên kết mà các loại dầu cá không có.

 

Đối với người bận rộn, thay vì tìm đến thực phẩm chức năng để chữa cháy, hãy tranh thủ ăn uống ăn uống lành mạnh bất cứ khi nào có thể. Bạn có thể bắt đầu bằng cách chọn bữa trưa có nhiều rau hơn. Thay vì trà sữa, hãy uống trà trái cây, nước trái cây nguyên chất.. Xoay vòng hải sản, thịt trắng, và thịt đỏ để bữa ăn luôn đủ chất mà lại ngon miệng. Góp gió thành bão, đây là những thay đổi nhỏ nhưng sẽ giúp bạn dần dần chủ động hơn trong việc ăn uống lành mạnh. Hãy thay đổi chế độ dinh dưỡng từ từ để bạn có thời gian thể thích nghi.